آمارها نشان می‌دهند که حوادث کاری یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌ومیر و آسیب‌های جدی در محیط‌های صنعتی هستند. بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار (ILO)، سالانه حدود 2.3 میلیون نفر به دلیل حوادث شغلی یا بیماری‌های ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهند. این حوادث علاوه بر تأثیرات جانی و مالی، اثرات روانی و اجتماعی گسترده‌ای نیز بر کارکنان و جامعه می‌گذارند. در این میان، استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE Detection) و رعایت نکات ایمنی، نقش بسزایی در کاهش حوادث و آسیب‌ها دارند. اما در عمل، نظارت مداوم بر استفاده صحیح از این تجهیزات و رعایت ایمنی محیط، کاری دشوار و زمان‌بر است.
سامانه‌ای که در اینجا معرفی می‌شود، با هدف افزایش ایمنی در محیط‌های کاری نظیر محیط‌های ساخت و ساز، کارگاه‌ها و کارخانه‌های فولاد و… توسعه یافته است. این سامانه، بر روی عملکرد کارگران در محیط کار از جمله استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) و عدم ورود به مناطق نا ایمن(حادثه خیز)، نظارت می‌کند.
هدف از توسعه این سامانه چیست؟
هدف از توسعه این سامانه افزایش ایمنی و کاهش حوادث کاری در محیط‌های صنعتی و پرخطر است. این سامانه با استفاده از هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) و بینایی کامپیوتر (Computer Vision)، به صورت مداوم بر رفتار کارگران (Worker Behavior) و استفاده آنها از تجهیزات حفاظت فردی (PPE) نظارت می‌کند و همچنین ورود به مناطق خطرناک (Hazardous Zone) را کنترل می‌کند. با این کار، احتمال وقوع حوادث ناشی از عدم رعایت پروتکل‌های ایمنی به‌طور چشمگیری کاهش می‌یابد. در نهایت، هدف اصلی این سامانه ایجاد محیط‌های کاری ایمن‌تر، حفاظت از جان کارکنان، و بهبود عملکرد و بهره‌وری سازمان‌ها است.
پیشینه و ضرورت استفاده از هوش مصنوعی در محیط‌های کاری
در سال‌های اخیر، با پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه هوش مصنوعی (AI) و بینایی کامپیوتر (CV)، بسیاری از صنایع به استفاده از این فناوری‌ها برای بهبود ایمنی و کارایی محیط‌های کاری روی آورده‌اند. پروژه‌های متعددی در سراسر جهان برای تشخیص رفتارهای ناایمن، نظارت بر استفاده از PPE و کنترل دسترسی به مناطق خطرآفرین به کمک الگوریتم‌های یادگیری عمیق (Deep Learning) اجرا شده‌اند. این پروژه‌ها توانسته‌اند تا حد زیادی از وقوع حوادث جلوگیری کنند و کارگران را ملزم به رعایت پروتوکل‌های ایمنی در محیط کار کنند.
سامانه تشخیص شرایط و رفتارهای ناایمن، با هدف افزایش ایمنی در محیط‌های کاری نظیر محیط‌های ساخت و ساز، کارگاه‌ها و کارخانه‌های فولاد، توسط تیم هوش مصنوعی شرکت سلامت پیشرو ایمن سپاهان توسعه یافته است. این سامانه از تصویر دوربین‌های مداربسته نصب‌شده در محیط استفاده کرده و با بهره‌گیری از مدل‌های هوش مصنوعی، سه قابلیت مهم را فراهم می‌کند:
-
تشخیص ورود افراد به منطقه خطر (Danger Zone):
در سیستم‌های بهداشت کار و ایمنی (HSE)، مفهوم “منطقه امن” و “منطقه نا امن” به مکان‌ها یا بخش‌های یک سایت کاری یا صنعتی اشاره دارد که از نظر میزان خطرات ایمنی و بهداشتی طبقه‌بندی شده‌اند.
“منطقه نا امن” به مناطقی اطلاق می‌شود که دارای خطرات بالاتری هستند و احتمال وقوع حوادث یا آسیب در آنها بیشتر است. این مناطق معمولاً نیاز به مراقبت‌های ویژه، تجهیزات محافظتی خاص و پروتکل‌های ایمنی سخت‌گیرانه دارند. ویژگی‌های این مناطق عبارتند از:
- مواجهه با خطرات: این مناطق ممکن است شامل مواد شیمیایی خطرناک، دستگاه‌های سنگین، خطرات الکتریکی یا محیط‌های پر خطر باشند.
- استفاده از تجهیزات حفاظت فردی (PPE): کارکنان باید از تجهیزات حفاظت فردی مانند کلاه، دستکش، عینک، ماسک و لباس‌های مقاوم استفاده کنند.
- دسترسی محدود و کنترل‌شده: رود به این مناطق معمولاً محدود به کارکنان متخصص و آموزش‌دیده است و نیاز به مجوزهای خاص دارد.
تفکیک مناطق به امن و ناامن به منظور کاهش ریسک‌های ایمنی و بهداشتی (Risk Factors)، جلوگیری از حوادث و حفظ سلامت کارکنان است. با شناسایی و مدیریت صحیح این مناطق، سازمان‌ها می‌توانند محیط کاری ایمن‌تری را برای کارکنان خود فراهم کنند.
در سامانه تشخیص شرایط و رفتارهای ناایمن ، کاربر میتواند به صورت دستی، مناطق امن و نا ایمن را بر روی تصویر تعریف کند و بعد از آن، سامانه با نظارت دایم بر روی تصویر دوربین‌های مداربسته، ورود افراد به این مناطق و هرگونه تخطی را تشخیص داده و هشدار صادر می‌کند. این ویژگی به مدیران و سرپرستان اجازه می‌دهد تا از ورود غیرمجاز کارکنان به مناطق خطرناک جلوگیری کرده و احتمال وقوع حادثه را تا حد زیادی کاهش می‌دهد.
-
تشخیص تجهیزات حفاظت فردی (PPE Detection):
سامانه به‌طور خودکار تمامی کارگران حاضر در تصویر را شناسایی کرده و بررسی می‌کند که آیا آنها از تجهیزات حفاظت فردی مانند کلاه ایمنی و جلیقه ایمنی استفاده می‌کنند یا خیر. نرم‌افزار میتواند وضعیت PPE هر فرد را بر روی ویدیو نمایش دهد و در صورت عدم استفاده صحیح از این تجهیزات، به کاربر هشدار دهد.
با توجه به اینکه سامانه به صورت تمام وقت بر روی محیط کار نظارت می‌کند و هرگونه تخطی را به سرپرست گزارش می‌دهد، کارگران ملزم به استفاده صحیح در تجهیزات حفاظت فردی می‌شوند و احتمال وقوع حوادث جدی و مرگبار، تا اندازه محسوسی کاهش میابد.
-
تشخیص استعمال دخانیات (Smoking Detection):
در بسیاری از کارگاه‌ها و محیط‌های کاری، استعمال دخانیات نه تنها ممنوع است، بلکه میتواند موجب رخ دادن حادثه نیز شود. بسیاری از کارگران ممکن است به دستورالعمل‌های ایمنی در خصوص دخانیات، بی‌توجهی کنند؛ سامانه تشخیص شرایط و رفتارهای ناایمن، این قابلیت را فراهم می‌کند تا با استفاده از تصویر دوربین‌های مداربسته موجود، مصرف سیگار توسط افراد را تشخیص و گزارش دهد. این قابلیت نظارتی، رعایت دستورالعمل‌های ایمنی توسط کارگران را بهبود می‌بخشد.
کاربردهای سامانه
این سامانه تا حد قابل‌توجهی میتواند در کاهش حوادث کاری مؤثر باشد. با فراهم کردن نظارت مستمر و دقیق بر رفتارهای ایمنی و استفاده از PPE، مدیران می‌توانند اطمینان حاصل کنند که استانداردهای ایمنی در محیط کار به‌درستی رعایت می‌شوند. علاوه بر این، هشدارهای به‌موقع نرم‌افزار، فرصت واکنش سریع به شرایط خطرناک را فراهم می‌کند، که این موضوع میتواند به جلوگیری از حوادث جدی و حتی مرگبار کمک کند.
برای مثال در کارگاه ریخته‌گری، یکی از خطراتی که کارگران با آن مواجه هستند، خطر پاشش مواد مذاب است. برای مواجه با این خطرات، نیاز است تا افراد از PPE مناسب (کلاه ایمنی و شیلد، لباس‌های نسوز و…) استفاده کنند و همچنین در مناطق نا امن (مجاورت کوره و…) که خطر پاشش مواد مذاب وجود دارد، تردد نکنند. سامانه تشخیص شرایط و رفتارهای ناایمن این قابلیت را برای مدیران فراهم می‌کند تا با تعریف این مناطق و نظارت تمام وقت برای روی محیط کار، کارگران را ملزم به رعایت پروتوکل‌های ایمنی کنند و تا احتمال وقوع حادثه را تا حد چشمگیری، کاهش دهند.
چگونه این سامانه می تواند به کاهش هزینه های جانی و مالی در صنایع کمک خواهد کرد؟
این سامانه به طور مداوم بر رفتارهای کارگران نظارت می‌کند و از طریق تشخیص ورود غیرمجاز به مناطق خطرناک (Restricted Zone) و عدم استفاده صحیح از تجهیزات حفاظت فردی (PPE)، از وقوع حوادث جدی پیشگیری می‌کند. جلوگیری از حوادث منجر، به کاهش تعداد مصدومیت‌ها و مرگ‌ومیر در محیط کار می‌شود و از این طریق هزینه‌های جانی و خسارت به‌طور مستقیم کاهش می‌یابد.
متعاقباً با کاهش تعداد حوادث، هزینه‌های مرتبط با درمان و از کار افتادگی کارکنان آسیب‌دیده و پرداخت غرامت‌های ناشی از آسیب‌های کاری، خسارت‌های وارده به ماشین‌آلات و تجهیزات به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. همچنین هزینه‌های بیمه کارفرمایان به دلیل کاهش نرخ حوادث کاهش پیدا کند.
حوادث کاری معمولاً باعث از کار افتادگی موقت یا دائمی کارکنان می‌شود، که این موضوع میتواند بهره‌وری شرکت را تحت تأثیر قرار دهد. با پیشگیری از حوادث، این سامانه به کاهش زمان‌های از کار افتادگی کمک کرده و بهره‌وری کلی شرکت را افزایش می‌دهد. همچنین این سامانه نیاز به نظارت‌های انسانی مداوم را کاهش می‌دهد، چرا که به‌صورت خودکار و 24 ساعته نظارت می‌کند و هشدارهای لازم را صادر می‌کند. این امر منجر به کاهش هزینه‌های مربوط به نیروی انسانی می‌شود.
جمع‌بندی
در نهایت، استفاده از هوش مصنوعی در محیط‌های کاری نه‌تنها به افزایش ایمنی کارکنان کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های مرتبط با حوادث نیز می‌شود. سامانه تشخیص شرایط و رفتارهای ناایمن معرفی‌شده در این مقاله، نمونه‌ای از چگونگی بهره‌گیری از تکنولوژی‌های پیشرفته برای ایجاد محیط‌های کاری امن‌تر و هوشمندتر است. این فناوری میتواند به‌عنوان یک ابزار مؤثر در کاهش خطرات و حفظ جان کارکنان در صنایع مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
این سامانه توسط تیم هوش مصنوعی شرکت سلامت پیشرو ایمن سپاهان (سپاس™) و با هدف افزایش ایمنی و پیشگیری از وقوع حادثه با الزام کارگران و پرسنل به رفتار صحیح در محیط کار و استفاده از تجهیزات حفاظت فردی، توسعه داده شده است. لذا این شرکت، آمادگی خود را جهت همکاری و پیاده سازی این سامانه برای شرکت ها، صنایع و کارخانجات اعلام می دارد.
